bakthivahini
Bhagavad Gita in Telugu Language
సంజయుడు చెప్పెను
తం తథా కృపయావిష్టమ్ అశ్రుపూర్ణాకులేక్షణమ్
విషీదంతమ్ ఇదం వాక్యమ్ ఉవాచ మధుసూదనః
కరుణతో నిండి, కన్నీళ్లతో కళ్ళు నిండి, దుఃఖిస్తున్న అర్జునుడిని చూసి, శ్రీకృష్ణుడు ఈ మాటలు అన్నాడు.
శ్రీ కృష్ణ భగవానుడు చెప్పెను
కుతస్త్వా కశ్మలమిదం విషమే సముపస్థితమ్
అనార్యజుష్టమ్ అస్వర్గ్యమ్ అకీర్తికరమ్, అర్జున?
అర్జునా, ఈ క్లిష్ట సమయంలో నీకు ఈ మోహం ఎక్కడి నుండి వచ్చింది? ఇది అనార్యులకు తగినది కాదు, స్వర్గానికి దారితీయదు మరియు అపఖ్యాతిని కలిగిస్తుంది.
క్లైబ్యం మా స్మ గమః పార్థ ! నైతత్త్వయ్యుపపద్యతే క్షుద్రం హృదయదౌర్బల్యం! త్యక్త్వ ఉత్తిష్ఠ ! పరంతప !
పార్థా, నీవు బలహీనతకు లొంగిపోకు! ఇది నీకు తగినది కాదు. ఈ చిన్న హృదయ బలహీనతను విడిచిపెట్టి లేచి నిలబడు, శత్రువులను సంహరించేవాడా!
అర్జునుడు చెప్పెను
కథం భీష్మమహం సంఖ్యే ద్రోణం చ, మధుసూదన!
ఇషుభిః ప్రతి యోత్స్యామి పూజార్హాః, అరిసూదన ?
మధుసూదనా, యుద్ధంలో భీష్ముడు మరియు ద్రోణులపై నేను ఎలా బాణాలు వేయగలను? వారు నాకు పూజనీయులు, శత్రువులను సంహరించేవాడా!
గురూన్ అహత్వా హి మహానుభావాన్ శ్రేయో భోక్తుం భైక్ష్యమపి ఇహలోకే హత్వా అర్థకామాంస్తు గురూనిహైవ భుంజీయ భోగాన్ రుధిరప్రదిగ్ధాన్
గురువులను చంపకుండా ఉండటం మంచిది, ఈ లోకంలో భిక్షమెత్తి జీవించడం కూడా మంచిదే. కానీ, గురువులను చంపితే, ధనం మరియు కోరికలను అనుభవించడం రక్తంతో కలుషితమవుతుంది.
న చైతద్విద్మః కతరన్నో గరీయో । యద్వాజయేమ యది వా నో జయేయుః
యానేవ హత్వా న జిజీవిషామః, తేఅవస్థితాః ప్రముఖే ధార్తరాష్ట్రాః
మాకు ఏది మంచిదో తెలియదు – మేము వారిని జయించడమా లేదా వారు మమ్మల్ని జయించడమా? మేము చంపకూడని వారు మా ముందు నిలబడి ఉన్నారు, ధృతరాష్ట్రుల కుమారులు.
కార్పణ్యదోషోపహతస్వభావః పృచ్ఛామి త్వాం ధర్మసమ్మూఢచేతాః,
యత్ శ్రేయస్స్యాత్ తన్ నిశ్చితం బ్రూహి తన్మే శిష్యస్తే అహమ్
శాధి మాం త్వాం ప్రపన్నమ్
పిరికితనం అనే దోషంతో నా సహజ స్వభావం దెబ్బతిన్నది. ధర్మం గురించి గందరగోళంలో ఉన్న నా మనస్సుతో నిన్ను అడుగుతున్నాను. ఏది శ్రేయస్కరమో దానిని నాకు నిశ్చయంగా చెప్పు. నేను నీ శిష్యుడిని! నీకు శరణాగతి చెందిన నన్ను ఉపదేశించు.
న హి ప్రపశ్యామి మమాపనుద్యాత్ యచ్ఛోకమ్ ఉచ్ఛోషణమ్ ఇంద్రియాణామ్,
అవాప్య భూమౌ అసపత్నమ్ ఋద్ధమ్, రాజ్యం సురాణామపి చాధిపత్యమ్
నా ఇంద్రియాలను ఎండగడుతున్న నా దుఃఖాన్ని తొలగించేది ఏదీ నాకు కనిపించడం లేదు. భూమిపై శత్రువులు లేని సమృద్ధి గల రాజ్యం లభించినా, దేవతల రాజ్యంపై ఆధిపత్యం లభించినా కూడా.
సంజయ ఉవాచ
ఏవముక్త్వా హృషీకేశం గుడాకేశః పరంతప న
యోత్స్య ఇతి గోవిందమ్ ఉక్త్వా తూప్లీం బభూవ హ
శత్రువులను జయించే గుడాకేశుడు (అర్జునుడు) హృషీకేశుడైన (శ్రీకృష్ణుడిని) ఈ విధంగా చెప్పి, “నేను యుద్ధం చేయను” అని గోవిందుడితో చెప్పి మౌనంగా ఉండిపోయాడు.
తమువాచ హృషీకేశః ప్రహసన్నివ, భారత
సేనయోః ఉభయోః మధ్యే విషాదంతం ఇదం వచః
భరత! రెండు సేనల మధ్య దుఃఖిస్తున్న అర్జునుడితో హృషీకేశుడు నవ్వుతూ ఈ మాటలు చెప్పాడు.
శ్రీభగవానువాచ
అశోచ్యాన్ అన్వశోచః త్వం! ప్రజ్ఞావాదాంశ్చ భాషసే
గతాసూన్ అగతాసూంశ్చ న అనుశోచంతి పండితాః
దుఃఖించకూడని వారి గురించి నీవు దుఃఖిస్తున్నావు! జ్ఞానవంతుని వలె మాట్లాడుతున్నావు! పండితులు చనిపోయిన వారి గురించి గానీ, బ్రతికి ఉన్న వారి గురించి గానీ దుఃఖించరు.
నతువేవ అహం జాతునాసం, న త్వం, న ఇమే జనాధిపాః
నచ ఇవ, న భవిష్యామ, సర్వే వయం అతః పరమ్
నేను ఎప్పుడూ లేనని కాదు, నీవు లేవని కాదు, ఈ రాజులు లేరని కాదు. మేమందరం ఇకపై ఉండబోమని కాదు. మేమందరం ఎప్పుడూ ఉంటాము.
దేహినో అస్మిన్ యథా దేహే కౌమారం యౌవనం జరా
తథా దేహాంతరప్రాప్తిః! ధీరః తత్ర న ముహ్యతి
దేహంలో ఉన్న ఆత్మకు బాల్యం, యవ్వనం, వార్ధక్యం ఎలా వస్తాయో, అలాగే మరణానంతరం మరొక దేహాన్ని పొందుతుంది. ధైర్యవంతుడు దాని గురించి మోహించడు.
మాత్రాస్పర్శాస్తు కౌంతేయ శీతోష్ణసుఖదుఃఖదాః
ఆగమాపాయినో అనిత్యాః తాం తితిక్షస్వ, భారత
కౌంతేయా! ఇంద్రియాల ద్వారా కలిగే స్పర్శలు చలి, వేడి, సుఖం, దుఃఖం వంటివి ఇస్తాయి. అవి వస్తూ పోతూ ఉంటాయి, శాశ్వతం కాదు. వాటిని సహించు, భారత!
యం హి న వ్యథయన్తి యేతే పురుషం, పురుషర్షభ
సమ-దుఃఖసుఖం, ధీరం, సో- అమృతత్వాయ కల్పతే
పురుషోత్తమా! ఏ పురుషునిని ఈ ఇంద్రియాలు బాధించవో, దుఃఖసుఖాలను సమానంగా చూసే ధీరుడు అమృతత్వానికి అర్హుడు.
న అసతో విద్యతే భావో, నాభావో విద్యతే సతః
ఉభయోరపి దృష్టః అంతః అనయో తత్వ దిర్శిభిః
అసత్యానికి ఉనికి లేదు, సత్యానికి లేకపోవడం లేదు. ఈ రెండింటి యొక్క అంతం తత్త్వజ్ఞానులచే చూడబడింది.
అవినాశీతు తత్ విద్ధి యేన సర్వమ్ ఇదం తతమ్
వినాశమ్ అవ్యయస్య అస్య న కశ్చిత్ కర్తుమ్ అర్హతి
దేనిచే ఈ సమస్తం వ్యాపించబడిందో దానిని నాశనం లేనిదిగా తెలుసుకో. ఈ అవ్యయమైన దానిని ఎవరూ నాశనం చేయలేరు.
అంతవంత ఇమే దేహా, నిత్యస్య ఉక్తాః శరీరిణః
అనాశినో అప్రమేయస్య తస్మాత్ యుధ్యస్వ, భారత
ఈ దేహాలు నాశనం కలవి, నిత్యమైన ఆత్మకు సంబంధించినవిగా చెప్పబడ్డాయి. ఆత్మ నాశనం లేనిది, అపరిమితమైనది. కాబట్టి, భారత! యుద్ధం చేయి.
య ఏనం వేత్తి హంతారం, యశ్చైనం మన్యతే హతమ్
ఉభౌ తా న విజానీతో నాయం హంతి న హన్యతే
ఎవడు ఆత్మను చంపేవాడిగా తెలుసుకుంటాడో, ఎవడు ఆత్మను చంపబడినదిగా అనుకుంటాడో, వారు ఇద్దరూ తెలుసుకోలేరు. ఆత్మ చంపదు, చంపబడదు.
నజాయతే మ్రియతే వా కదాచిత్ – న అయం భూత్వా, భవితా వా, న భూయః అజో నిత్యః శాశ్వతోయం పురాణో, న హన్యతే హన్యమానే శరీరే
ఆత్మ ఎప్పుడూ పుట్టదు, చనిపోదు. ఒకప్పుడు ఉండి, తరువాత లేకపోవడం ఉండదు. ఆత్మ పుట్టుక లేనిది, నిత్యమైనది, శాశ్వతమైనది, పురాతనమైనది. శరీరం చంపబడినప్పటికీ, ఆత్మ చంపబడదు.
వేదా అవినాశినం నిత్యం య ఏనమ్ అజమ్ అవ్యయమ్
కథం స పురుషః పార్థ కం ఘాతయతి ? హంతికమ్ ?
పార్థా! ఎవడు ఈ ఆత్మను అవినాశిగా, నిత్యంగా, పుట్టుక లేనిదిగా, అవ్యయంగా తెలుసుకుంటాడో, ఆ పురుషుడు ఎవరిని చంపుతాడు? ఎవరిని చంపగలడు?
వాసాంసి జీర్ణాని యథా విహాయ నవాని గృష్ణతి నరోపరాణి
తథా శరీరాని విహాయ జీర్ణాన్, అన్యాని సంయాతి నవాని దేహీ
మనిషి పాతబడిన వస్త్రాలను విడిచిపెట్టి కొత్త వస్త్రాలను ఎలా ధరిస్తాడో, అలాగే ఆత్మ పాత శరీరాలను విడిచిపెట్టి కొత్త శరీరాలను పొందుతుంది.
నైనం ఛిందంతి శస్త్రాణి, నైనం దహతి పావకః
న చైనం క్లేదయంతి ఆపో, న శోషయతి మారుతః
ఆత్మను ఆయుధాలు ఛేదించలేవు, అగ్ని దహించలేదు, నీరు తడపలేదు, గాలి ఆర్పివేయునులేదు.
అచ్ఛేద్యో అయమ్, అదాహ్యో అయమ్, అక్లేద్యో
అశోష్య ఏవచ, నిత్యః! సర్వగతః! స్థాణుః! అచలో అయం సనాతనః
ఆత్మ ఛేదించబడనిది, దహించబడనిది, తడపబడనిది, ఆర్పివేయలేనిది . నిత్యమైనది, సర్వత్రా వ్యాపించినది, స్థిరమైనది, కదలేనిది, శాశ్వతమైనది.
అవ్యక్తోయమ్, అచింత్యోయమ్, అవికార్యోయమ్ ఉచ్యతే
తస్మాత్, ఏవం విదిత్వైనం, నాను శోచితుమ్ అర్హసి
ఆత్మ అవ్యక్తమైనది, ఆలోచించటానికి వీలులేనిది, మార్పులేనిది అని చెప్పబడుతుంది. కాబట్టి, దీనిని ఈ విధంగా తెలుసుకొని, దుఃఖించటానికి అర్హుడవు కావు.
అథచైనం నిత్యజాతం నిత్యం వా మన్యసే మృతమ్
తథాపి త్వం, మహాబాహో ! నైవం శోచితుమ్ అర్హసి
ఒకవేళ నీవు ఆత్మను నిత్యం పుట్టేదిగా, నిత్యం చనిపోయేదిగా భావించినా, మహాబాహుడా! నీవు ఈ విధంగా దుఃఖించటానికి అర్హుడవు కావు.
జాతస్య హి ధ్రువో మృత్యుః, ధృవం జన్మ మృతస్య చ
తస్మాత్ అపరిహార్యే అర్థే న త్వం శోచితుమ్ అర్హసి
పుట్టిన వానికి మరణం నిశ్చయం, చనిపోయిన వానికి పుట్టుక నిశ్చయం. కాబట్టి, తప్పించటానికి వీలులేని దాని గురించి నీవు దుఃఖించటానికి అర్హుడవు కావు.
అవ్యక్తాదీని భూతాని వ్యక్తమధ్యాని, భారత
అవ్యక్త నిధాన్యేవ, తత్ర కా పరిదేవనా?
భారత! ప్రాణులన్నీ పుట్టుకకు ముందు అవ్యక్తంగా ఉంటాయి, మధ్యలో వ్యక్తమవుతాయి, తిరిగి అవ్యక్తంలోనే లీనమవుతాయి. దాని గురించి దుఃఖించటం ఎందుకు?
ఆశ్చర్యవత్ పశ్యతి కశ్చిదేనమ్, ఆశ్చర్యవత్ వదతి తథేవ చ అన్యః ఆశ్చర్యవత్ చ ఇవ అన్యః శృణోతి! శ్రుత్వాపి ఏనం వేద న చైవ కశ్చిత్
కొందరు ఆత్మను ఆశ్చర్యంగా చూస్తారు, మరికొందరు ఆశ్చర్యంగా మాట్లాడుతారు, ఇంకొందరు ఆశ్చర్యంగా వింటారు. విని కూడా కొందరు దీనిని తెలుసుకోలేరు.
దేహీ ‘నిత్యమ్-అవధ్యోయమ్’, దేహే సర్వస్య భారత
తస్మాత్ సర్వాణి భూతాని నత్వం శోచితుమ్ అర్హసి
భారత! దేహంలో ఉన్న ఆత్మ ఎల్లప్పుడూ చంపబడనిది. కాబట్టి, నీవు అన్ని ప్రాణుల గురించి దుఃఖించటానికి అర్హుడవు కావు.
స్వధర్మమపి చ ఆవేక్ష్య న వికమ్పితుమ్ అర్హసి
ధర్మాద్ధి యుద్ధాచ్ఛేయో అన్యత్ క్షత్రియస్య న విద్యతే
నీ స్వధర్మాన్ని కూడా పరిగణించి, నీవు చలించటానికి అర్హుడవు కావు. ధర్మయుద్ధం కంటే శ్రేష్టమైనది క్షత్రియునికి మరొకటి లేదు.
యదృచ్ఛయా చ ఉపపన్నం, స్వర్గద్వారమ్ అపావృతమ్,
సుఖినః క్షత్రియాః, పార్థ ! లభంతే యుద్ధమీదృశమ్
పార్థా! యాదృచ్ఛికంగా లభించిన, స్వర్గద్వారం తెరిచిన ఈ యుద్ధం సుఖవంతులైన క్షత్రియులకు మాత్రమే లభిస్తుంది.
అథ చేత్త్వమ్ ఇమం ధర్మ్యం సంగ్రామం న కరిష్యసి
తతః స్వధర్మం కీర్తిం చ హిత్వా పాపమ్ అవాప్స్యసి
నీవు ఈ ధర్మయుద్ధం చేయకపోతే, నీ స్వధర్మాన్ని, కీర్తిని విడిచిపెట్టి పాపాన్ని పొందుతావు.
అకీర్తించాపి భూతాని కథయిష్యంతి తే అవ్యయామ్
సంభావితస్య చ అకీర్తిః మరణాదతిరిచ్యతే
ప్రాణులన్నీ నీ శాశ్వతమైన అపకీర్తిని గురించి చెబుతాయి. గౌరవించబడిన వానికి అపకీర్తి మరణం కంటే ఘోరమైనది.
భయాత్ రణాత్ ఉపరతం మంన్యస్తే త్వాం మహారథాః
యేషాం చ త్వం బహుమతో భూత్వాయాస్యసి లాఘవమ్
నీవు భయంతో యుద్ధం నుండి విరమించావని మహారథులు అనుకుంటారు, ఎవరిచే నీవు గౌరవించబడ్డావో వారి దృష్టిలో నీవు తేలికవుతావు.
అవాచ్య వాదాంశ్చ బహూన్ వదిష్యన్తి తవ అహితాః
నిందంతః తవ సామర్థ్యం! తతో దుఃఖతరం ను కిమ్?
నీ శత్రువులు నీ సామర్థ్యాన్ని నిందిస్తూ నీ గురించి ఎన్నో నిందాపూర్వకమైన మాటలు మాట్లాడుతారు. దానికంటే దుఃఖకరమైనది ఏముంటుంది?
హతోవా? ప్రాప్స్యసి స్వర్గం! జిత్వా వా? భోక్ష్యసే మహీమ్!
తస్మాత్ ఉత్తిష్ఠ, కౌంతేయా! యుద్ధాయ కృత నిశ్చయః
చనిపోతే స్వర్గాన్ని పొందుతావు! గెలిస్తే భూమిని అనుభవిస్తావు! కాబట్టి, కౌంతేయా! యుద్ధం చేయడానికి నిశ్చయించుకొని లేచి నిలబడు.
సుఖ-దుఃఖే సమే కృత్వా, లాభా-అలాభౌ జయ-అజయౌ
తతో యుద్ధాయ యుజ్యస్వ, నైవం పాపమ్ అవాప్స్యసి
సుఖ-దుఃఖాలను, లాభ-నష్టాలను, జయ-అపజయాలను సమానంగా భావించి, యుద్ధానికి సిద్ధమవు. అలా చేస్తే పాపం పొందవు.
ఏషాతే అభిహితా సాంఖ్యే, బుద్ధిః యోగేతిః ఇమాం శృణు
బుద్ధ్యా యుక్తో యయా, పార్థ ! కర్మబంధం ప్రహాస్యసి
ఇది నీకు సాంఖ్యంలో చెప్పబడిన బుద్ధి, యోగంలో చెప్పబడే దానిని విను! ఏ బుద్ధితో కూడినవాడవైతే, పార్థా! కర్మబంధం నుండి విముక్తుడవుతావో.
న ఇహ అభిక్రమనాశోస్తి, ప్రత్యవాయో న విద్యతే
స్వల్పమప్యస్య ధర్మస్య త్రాయతే మహతో భయాత్
ఈ యోగంలో ప్రయత్నం వృథా కాదు, ఆటంకం లేదు. ఈ ధర్మంలో కొంచెం ఆచరించినా గొప్ప భయం నుండి రక్షిణ పొందవచ్చు.
వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిః ఏకేహ, కురునందన
బహుశాఖా హి అనంతాశ్చ బుద్ధయో అవ్యవసాయినామ్
కురునందనా! ఈ యోగంలో నిశ్చయాత్మకమైన బుద్ధి ఒకటే. నిశ్చయం లేనివారి బుద్ధులు అనేక శాఖలుగా విస్తరించి అనంతంగా ఉంటాయి.
యామిమాం పుష్పితాం వాచం ప్రవదంతి అవిపశ్చితః
వేదవాదరతాః, పార్థ ! “న అన్యత్ అస్తి” ఇతి వాదినః
పార్థా! వేదవాదాలలో మునిగి, “ఇంకొకటి లేదు” అని వాదించే అవివేకులు ఈ ఆకర్షణీయమైన మాటలు మాట్లాడుతారు.
కామాత్మానః స్వర్గపరా జన్మ కర్మఫలప్రదామ్
క్రియావిశేష బహులాం భోగైశ్వర్యగతిం ప్రతి
కోరికలతో నిండినవారు, స్వర్గం కోసం జన్మ, కర్మఫలాలను ఇచ్చే, భోగైశ్వర్యాలను పొందేందుకు ప్రత్యేక క్రియలతో కూడిన వాటిని చేస్తారు.
భోగైశ్వర్య ప్రసక్తానాం తయా అపహృతచేతసామ్
వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిః సమాధౌ న విధీయతే
భోగైశ్వర్యాలలో మునిగినవారి మనస్సు దానిచేత ఆకర్షించబడి, సమాధిలో నిశ్చయాత్మకమైన బుద్ధి స్థిరపడదు.
త్రైగుణ్యవిషయావేదా నిస్త్రై గుణ్యో భవ, అర్జునా
నిర్ద్వంద్వో, నిత్యసత్త్వస్థో, నిర్యోగక్షేమ-ఆత్మవాన్
అర్జునా! వేదాలు మూడు గుణాల గురించి చెబుతాయి, నీవు మూడు గుణాలకు అతీతుడవు కావు. ద్వంద్వాలకు అతీతుడవై, ఎల్లప్పుడూ సత్వగుణంలో ఉండి, యోగక్షేమాల గురించి ఆలోచించని ఆత్మజ్ఞానివిగా ఉండు.
యావానర్థ ఉదపానే సర్వతః సంప్లుతోదకే
తావాన్ సర్వేషు వేదేషు బ్రాహ్మణస్య విజానతః
అన్ని వైపులా నీటితో నిండిన చెరువులో ఎంత ప్రయోజనం ఉంటుందో, జ్ఞానవంతుడైన బ్రాహ్మణుడికి అన్ని వేదాలలో అంత ప్రయోజనం ఉంటుంది.
కర్మణ్యేవ అధికారస్తే, మాఫలేషు కదాచన
మా కర్మఫలహేతుర్భూః, మా తే సంగో అస్తు స్వకర్మణి
నీకు కర్మ చేయడంలో మాత్రమే అధికారం ఉంది, ఫలితాలలో లేదు. నీవు కర్మఫలానికి కారణం కావద్దు, నీ కర్మలో ఆసక్తిని కలిగి ఉండకు.
యోగస్థః కురు కర్మాణి, “సంగం త్యక్త్వా”! ధనంజయ
సిద్ధ-అసిద్ధ్యోః సమో భూత్వా సమత్వం “యోగః” ఉచ్యతే
ధనంజయ! ఆసక్తిని విడిచిపెట్టి యోగంలో ఉంటూ కర్మలు చేయి. విజయం-అపజయం రెండింటినీ సమానంగా భావించు. ఈ సమత్వమే “యోగం” అని చెప్పబడుతుంది.
దూరేణ హి అవరం, కర్మ”బుద్ధి యోగాః ధనంజయ
బుద్ధౌ శరణమన్విచ్ఛ, కృపణాః ఫలహేతవః
ధనంజయ! కర్మ “బుద్ధి యోగా” కంటే చాలా తక్కువది. బుద్ధిని ఆశ్రయించు, ఫలితం కోసం పనిచేసేవారు దుర్మార్గులు.
బుద్ధియుక్తో జహాతీహ ఉభే సుకృత-దుష్కృతే
తస్మాత్ యోగాయ యుజ్యస్వ, “యోగః కర్మసు కౌశలమ్”
బుద్ధిమంతుడు ఈ లోకంలోనే మంచి-చెడు రెండింటినీ విడిచిపెడతాడు. కాబట్టి యోగానికి సిద్ధమవు, “యోగం కర్మలలో నైపుణ్యం”.
కర్మజం బుద్ధియుక్తా హి ఫలం త్యక్త్వా మనీషిణః
జన్మబంధ వినిర్ముక్తాః పదం గచ్ఛన్తి అనామయమ్
బుద్ధిమంతులు కర్మల నుండి పుట్టిన ఫలాన్ని విడిచిపెట్టి, జన్మబంధం నుండి విముక్తులై, దుఃఖం లేని స్థానాన్ని పొందుతారు.
యదా తే మోహకలిలం బుద్ధిర్వ్యతి తరిష్యతి
తదా గంతాసి నిర్వేదం శ్రోతవ్యస్య శ్రుతస్య చ
నీ బుద్ధి మోహం అనే బురదను దాటినప్పుడు, వినవలసిన, విన్న దాని గురించి వైరాగ్యాన్ని పొందుతావు.
శ్రుతివిప్రతిపన్నా తే యదా స్థాస్యతి నిశ్చలా
సమాధావచలా బుద్ధిః-తదా యోగమ్ అవాప్స్యసి
శ్రుతులచే గందరగోళానికి గురైన నీ బుద్ధి ఎప్పుడు నిశ్చలంగా స్థిరపడుతుందో, సమాధిలో అచలమైన బుద్ధిని పొందుతావో, అప్పుడు యోగాన్ని పొందుతావు.
అర్జున ఉవాచ
స్థిత ప్రజ్ఞస్య కా భాషా ? సమాధిః తస్య, కేశవ ?
స్థితధీః కిం ప్రభాషేత ? కిం ఆసీత ? వ్రజేత కిమ్ ?
కేశవా! స్థితప్రజ్ఞుని లక్షణాలు ఏమిటి? అతని సమాధి ఎలా ఉంటుంది? స్థితధీ ఎలా మాట్లాడతాడు? ఎలా కూర్చుంటాడు? ఎలా నడుస్తాడు?
శ్రీ భగవానువాచ
ప్రజహాతి యదా కామాన్ సర్వాన్, పార్థ మనోగతాన్
ఆత్మన్యేవ ఆత్మనా తుష్టః “స్థితప్రజ్ఞః” తత్ ఉచ్యతే
పార్థా! మనస్సులోని అన్ని కోరికలను ఎప్పుడు పూర్తిగా విడిచిపెడతాడో, ఆత్మలోనే ఆత్మచే తృప్తి పొందుతాడో, అప్పుడు అతడు “స్థితప్రజ్ఞుడు” అని చెప్పబడుతుంది.
దుఃఖేషు అనుద్విగ్నమనాః, సుఖేషు విగతస్పృహః
వీత రాగ-భయ-క్రోధః “స్థితధీర్మునిః” ఉచ్యతే
దుఃఖాలలో కలత చెందని మనస్సు కలవాడు, సుఖాలలో కోరిక లేనివాడు, రాగము, భయము, క్రోధము లేనివాడు “స్థితప్రజ్ఞుడు” అని చెప్పబడును.
యః సర్వత్రా న అభిస్నేహః, తత్ తత్ ప్రాప్య శుభాశుభమ్
న అభినందతి-న ద్వేష్టి, తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా
ఎవరైతే అన్ని విషయాలలో ఆసక్తి చూపించడో, మంచి చెడులను పొందినప్పుడు సంతోషించడో, ద్వేషించడో, అతని జ్ఞానం స్థిరమైనది.
యదా సంహరతే చ అయం కూర్మో అంగానీవ సర్వశః
ఇంద్రియాణి ఇంద్రియార్థేభ్యః తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా
తాబేలు తన అవయవాలను లోనికి ముడుచుకున్నట్లు, ఎప్పుడైతే ఇంద్రియాలను విషయాలనుండి పూర్తిగా మరలిస్తాడో, అతని జ్ఞానం స్థిరమైనది.
విషయా వినివర్తంతే నిరాహారస్య దేహినః
రసవర్ణం, రసోపి అస్య పరం దృష్ట్యా నివర్తతే
ఉపవాసం ఉన్నవానికి విషయాలు దూరమవుతాయి. కానీ, వాటి రుచి మాత్రం ఉంటుంది. పరమాత్మను దర్శించడం ద్వారా ఆ రుచి కూడా నశిస్తుంది.
యతతో హి అపి, కౌంతేయ ! పురుషస్య విపశ్చితః
ఇంద్రియాణి ప్రమాథీని హరంతి ప్రసభం మనః
ఓ అర్జునా! ప్రయత్నించే వివేకవంతుడైన పురుషుని మనస్సును కూడా బలమైన ఇంద్రియాలు బలాత్కారంగా లాగుతాయి.
తాని సర్వాణి సంయమ్య యుక్త ఆసీత మత్పరః
వశే హి యస్య ఇంద్రియాణి తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా
వాటినన్నింటినీ నియంత్రించి, నాపై మనస్సును లగ్నం చేసి యోగంలో స్థిరపడాలి. ఎవరి ఇంద్రియాలు అతని వశంలో ఉంటాయో, అతని జ్ఞానం స్థిరమైనది.
ధ్యాయతో విషయాన్ పుంసః “సంగః” తేషు ఉపజాయతే
సంగాత్ సంజాయతే కామః, కామాత్ క్రోధో అభిజాయతే
విషయాలను ధ్యానించే పురుషునికి వాటిపై “ఆసక్తి” కలుగుతుంది. ఆ ఆసక్తి నుండి కోరిక పుడుతుంది, కోరిక నుండి కోపం పుడుతుంది.
క్రోధాత్ భవతి “సమ్మోహః” సమ్మోహాత్ “స్మృతి విభ్రమః”
స్మృతి భ్రంశాత్ “బుద్ధినాశో”, బుద్ధినాశాత్ “ప్రణశ్యతి”
కోపం నుండి “భ్రాంతి” కలుగుతుంది, భ్రాంతి నుండి “జ్ఞాపకశక్తి నశిస్తుంది”, జ్ఞాపకశక్తి నశించడం వల్ల “బుద్ధి నాశనం” అవుతుంది, బుద్ధి నాశనం వల్ల “నాశనం” అవుతాడు.
రాగద్వేష వియుక్తాస్తు విషయాన్ న ఇంద్రియైః చరన్
ఆత్మవశ్యైః విధేయాత్మా, ప్రసాదమ్ అధిగచ్ఛతి
రాగద్వేషాలు లేనివాడు, తన ఆధీనంలో ఉన్న ఇంద్రియాల ద్వారా విషయాలను అనుభవిస్తూ, ప్రశాంతతను పొందుతాడు.
ప్రసాదే సర్వదుఃఖానాం హానిరస్య ఉపజాయతే
ప్రసన్నచేతసో హి ఆశు బుద్ధిః పర్యవతిష్ఠతే
ప్రశాంతత లభించడం వల్ల అతని అన్ని దుఃఖాలు నశిస్తాయి. ప్రశాంతమైన మనస్సు కలవానికి బుద్ధి తొందరగా స్థిరపడుతుంది.
నాస్తి బుద్ధిః అయుక్తస్య, న చ అయుక్తస్య భావనా
న చ ఆభావయతః శాంతిః, అశాంతస్య కుతః సుఖమ్ ?
యోగంలో లేనివానికి బుద్ధి ఉండదు, యోగంలో లేనివానికి ధ్యానం ఉండదు, ధ్యానం లేనివానికి శాంతి ఉండదు, శాంతి లేనివానికి సుఖం ఎక్కడిది?
ఇంద్రియాణాం హి చరతాం యత్ మనో న అనువిధీయతే
తదస్య హరతి ప్రజ్ఞాం “వాయుః నావమివ అంభసి.”
సంచరించే ఇంద్రియాలను మనస్సు అనుసరించకపోతే, గాలి నీటిలో పడవను లాగినట్లు, అది అతని జ్ఞానాన్ని హరిస్తుంది.
తస్మాత్, యస్య మహాబాహో! నిగృహీతాని సర్వశః
ఇంద్రియాణి ఇంద్రియార్థేభ్యః తస్య ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠితా
కాబట్టి, ఓ మహాబాహుడా! ఎవరి ఇంద్రియాలు విషయాలనుండి పూర్తిగా నిగ్రహించబడ్డాయో, అతని జ్ఞానం స్థిరమైనది.
యా “నిశా” సర్వ భూతానాం, తస్యాం “జాగర్తి” సంయమీ
యస్యాం “జాగ్రతి” భూతాని, సా “నిశా” పశ్యతో మునేః
అన్ని ప్రాణులకు రాత్రి అయిన దానిలో (ఆత్మజ్ఞానంలో) సంయమి మేల్కొని ఉంటాడు. ఏ దానిలో (విషయాలలో) ప్రాణులు మేల్కొని ఉంటాయో, అది (ఆత్మజ్ఞానం) తెలిసిన మునికి రాత్రి.
ఆపూర్యమాణమ్ అచలప్రతిష్ఠం సముద్రమ్ ఆపః ప్రవిశంతి యద్వత్
తద్వత్ కామాయం ప్రవిశంతి సర్వేస శాంతిమ్ ఆప్నోతి “న కామకామీ”
నిండిన, కదలేని సముద్రంలో నీళ్లు ప్రవేశించినట్లు, అన్ని కోరికలు ఎవరిలో ప్రవేశిస్తాయో, అతడు శాంతిని పొందుతాడు, కోరికలు కోరుకునేవాడు కాదు.
విహాయ కామాన్ యః సర్వాన్ పుమాన్ చరతి నిస్పృహః
నిర్మమో నిరహంకారః, స శాంతిమ్ అధిగచ్ఛతి
అన్ని కోరికలను విడిచిపెట్టి, కోరికలు లేనివాడుగా, మమకారం లేనివాడుగా, అహంకారం లేనివాడుగా ఎవరైతే ఉంటాడో, అతడు శాంతిని పొందుతాడు.
ఏషా బ్రాహ్మీ స్థితిః, పార్థ! నైనాం ప్రాప్య విముహ్యతి
స్థిత్వాస్యామ్ అంతకాలేపి బ్రహ్మనిర్వాణమృచ్ఛతి
ఓ పార్థా! ఇది బ్రాహ్మీ స్థితి. దీనిని పొందినవాడు మోహానికి గురికాడు. మరణ సమయంలో కూడా దీనిలో ఉంటే బ్రహ్మనిర్వాణం పొందుతాడు.
