Ramayanam Story in Telugu – రామాయణం 36

Ramayanam Story in Telugu- అరణ్యవాసములో ఉన్న శ్రీరాముడు భరతుని సైన్యపు చప్పుడు విని ఆశ్చర్యపోయాడు. ఏనుగులు, గుర్రాల అడుగుల ధ్వని ఇంతకు ముందెన్నడూ వినలేదని, ఎక్కడ చూసినా జంతువులు భయంతో పరుగులు తీస్తున్నాయని లక్ష్మణుడితో అన్నాడు. ఎవరో రాజో లేదా రాజ ప్రతినిధో వేట కోసం వచ్చి ఉంటారని అనుమానం వ్యక్తం చేస్తూ, ఆ విషయాన్ని పరిశీలించి రమ్మని లక్ష్మణుడిని ఆదేశించాడు.

సంఘటన	వివరణ
శబ్ద గమనము	ఏనుగుల, గుర్రాల పదఘట్టనల శబ్దం విని రాముడు అపరిచిత శబ్దంగా గుర్తించి, వేటకో వచ్చిన రాజు అని అనుమానిస్తాడు.
చెట్టు మీద నుండి వీక్షణం	లక్ష్మణుడు చెట్టు ఎక్కి తూర్పు, ఉత్తర దిక్కుల్ని చూస్తాడు. ఉత్తర దిశలో కోవిదార వృక్షం ధ్వజంగా ఉన్న సైన్యాన్ని చూస్తాడు.
లక్ష్మణుడి కోపం	“ఇంతకాలంగా దాచుకున్న కోపాన్ని బయటపెడతాను. భరతుడిని సంహరిస్తాను” అని లక్ష్మణుడు ఘాటుగా మాట్లాడతాడు.
రాముని స్పందన	“ధర్మము కాని, అర్థము కాని, కామము కాని – నేను తమ్ముళ్ళు అనుభవించని దానిని అనుభవించను” అంటూ శాంతంగా ధర్మాన్ని వివరిస్తాడు.

రాముని ఆజ్ఞ మేరకు లక్ష్మణుడు దగ్గరలో ఉన్న ఒక పెద్ద పుష్పించిన చెట్టు ఎక్కి తూర్పు దిక్కుకు చూశాడు. అక్కడ అతనికి ఏమీ కనిపించలేదు. తరువాత ఉత్తరం వైపు చూడగా, కోవిదార వృక్షపు గుర్తు కలిగిన ఒక పెద్ద సైన్యం కనబడింది. వెంటనే ఆందోళనతో రాముడితో ఇలా అన్నాడు:

“అన్నయ్యా! వెంటనే మన దగ్గరున్న అగ్నిహోత్రాలన్నిటిని తగ్గించేసెయ్యి. లోపలున్న బాణములు, ధనుస్సులు, అక్షయ బాణతూణీరాలు పట్టుకొని తొందరగా వస్తే మనం యుద్ధం చెయ్యాలి. నీకు రాజ్యం దక్కకుండా చేసి అరణ్యాలకి పంపించడమే కాకుండా శత్రుకంటకం లేకుండా చేసుకోవడానికి నిన్ను సంహరించడము కోసం భరతుడు అరణ్యమునకు వచ్చాడు. ఇంతకన్నా మంచి అదను దొరకదు. ఇంతకాలము దాచుకున్న కోపాన్ని ఇప్పుడు బయట పెడతాను. ఉత్తరక్షణము భరతుడి తల, కైక తల కత్తిరిస్తాను. నిన్ను సంహరించడమునకు వస్తున్న ఆ సైన్యాన్ని నాశనము చేస్తాను. అందరినీ చంపాక వాళ్ళ కళేబరాలని కౄరమృగములు తింటుంటే చూసి నేను సంతోషిస్తాను.”

లక్ష్మణుని మాటలు అతనిలోని తీవ్రమైన ఆగ్రహాన్ని, రాముని పట్ల ఉన్న ప్రేమను తెలియజేస్తున్నాయి. భరతుడు యుద్ధానికి వస్తున్నాడని భావించి, అతన్ని, అతని తల్లి కైకను కూడా చంపడానికి సిద్ధపడ్డాడు.

సంబంధిత వ్యాసాలు కోసం: శ్రీరామ – రామాయణం

లక్ష్మణుని ఉద్రేకపూరిత మాటలు విన్న రాముడు శాంతంగా సమాధానమిచ్చాడు:

“లక్ష్మణా! ఎందుకు తీసుకురావాలి ధనస్సు? ఎందుకు వాటితో భరతుడిని సంహరించాలి? తండ్రిగారి కోరిక ప్రకారం నేను అరణ్యములకు వచ్చాను. నన్ను చూడడానికి భరతుడు వస్తున్నాడు. ఇప్పుడు నేను భరతుడికి ఎదురెళ్ళి యుద్ధం చెయ్యనా?

ధర్మము కాని, అర్థము కాని, కామము (కామము అనగా కోరిక) కాని, ఈ మూడింటిలో నేను ఏ ఒక్కదాన్ని అనుభవించాల్సి వస్తే నా తోడపుట్టిన మిగిలిన తమ్ముళ్ళు అనుభవించని దానిని నేను అనుభవించను. వాళ్ళు ఆనందంగా ఉంటే నేను ఆనందంగా ఉంటాను. భరతుడు ఎప్పుడైనా నీ పట్ల అపచారంతో నువ్వు బాధ పడేటట్టు ప్రవర్తించాడా? మరి నీకు భరతుడి మీద ఎందుకు అనుమానము?”

రాముని మాటలు అతని ధర్మనిష్ఠను, సోదరుల పట్ల ఉన్న ప్రేమను తెలియజేస్తున్నాయి. తండ్రి ఆజ్ఞను శిరసావహించి అరణ్యానికి వచ్చిన తాను, తనను చూడవస్తున్న భరతునితో యుద్ధం చేయడం ధర్మ విరుద్ధమని రాముడు భావించాడు. అంతేకాకుండా, తన సంతోషం తన సోదరుల సంతోషంలోనే ఉందని స్పష్టం చేశాడు.

లక్ష్మణుడు ఇంకా కోపంతో రగిలిపోతుండగా, రాముడు అతనికి రాజ్యాధికారంపై ఆసక్తి ఉంటే భరతునితో చెప్పి ఇప్పిస్తానని అన్నాడు. ఈ మాటలకు లక్ష్మణుడు సిగ్గుపడ్డాడు.

తరువాత లక్ష్మణుడు, బహుశా దశరథ మహారాజే సీతమ్మను తీసుకువెళ్లడానికి వస్తున్నారేమో అని అన్నాడు. అప్పుడు రాముడు సైన్యం వైపు చూసి తన తండ్రి ఎప్పుడూ అధిరోహించే శత్రుంజయమనే భద్రగజం కనిపిస్తోందని, దానిపై తెల్లటి గొడుగు ఉండాలని కానీ ఈసారి అది కనిపించడం లేదని చెప్పాడు. తన మనస్సు ఏదో బాధను శంకిస్తోందని రాముడు ఆందోళన చెందాడు.

దూరం నుండి రాముని ఆశ్రమాన్ని గుర్తుపట్టిన భరతుడు తన మనసులోని ఆరాటాన్ని ఇలా వ్యక్తం చేశాడు:

“ఏనాడు నేను సీతమ్మ పక్కన కూర్చున్న లక్ష్మణ సహితుడైన రాముడిని చూస్తానో ఆనాటి వరకు నా మనస్సుకి శాంతి లేదు. ఏనాడైతే నేను సీతారాముల పాదములను నా తల మీద పెట్టుకుంటానో అప్పుడు నా తల మీద పడినటువంటి వారి పదరజస్సు వలన నాకు శాంతి కలుగుతుంది. ఏనాడైతే సీతారాములు బంగారు ఆసనము మీద కూర్చుని ఉండగా రాముడికి పట్టాభిషేకము జరుగుతుందో ఆనాటిదాకా నా మనస్సుకి శాంతి లేదు.”

ఇలా అనుకుంటూ భరతుడు రాముని చూడాలనే తపనతో పరిగెత్తుకుంటూ వచ్చాడు.

అక్కడ నారచీరలు ధరించి, మునివలె వీరాసనంలో కూర్చున్న రాముడిని చూసిన భరతుడు దుఃఖంతో “రామా” అని పిలుస్తూ నేల మీద పడిపోయాడు. రాజభవనంలో చీని చీనాంబరాలు ధరించి, పరిమళ ద్రవ్యాలు పూసుకొని ఉండవలసిన తన అన్న మట్టితో కప్పబడి ఉండటం చూసి భరతుడు కన్నీళ్లు పెట్టుకున్నాడు.

అరణ్యంలోకి ఇంత పెద్ద సైన్యం రావడంతో అక్కడి గిరిజనులు గుమిగూడారు. వారు, వచ్చినవాడు ఇక్కడ పర్ణశాల వేసుకొని ఉంటున్న రాముని తమ్ముడని, తండ్రి మాట కోసం రాజ్యం వద్దని అరణ్యానికి వచ్చిన అన్నను తీసుకెళ్లడానికి తమ్ముడు వచ్చాడని ఆశ్చర్యంగా మాట్లాడుకున్నారు. రాజ్యం వద్దంటూ ఇద్దరు అన్నదమ్ములు పోట్లాడుకోవడం ఎక్కడైనా చూశామా అని వారు విస్తుపోయారు.

రాముడు వెంటనే పరుగున వచ్చి భరతుడిని పైకి లేవనెత్తి తన ఒళ్లో కూర్చోబెట్టుకున్నాడు. భరతుని గడ్డం పట్టుకొని అతని దుర్భరమైన పరిస్థితిని చూసి ఆవేదన చెందాడు. అతని వేషధారణ, జడలు, కాంతిహీనమైన ముఖం చూసి కలత చెందాడు. దూరదేశం నుండి ఎప్పుడు వచ్చావని, రాజ్యాన్ని వదిలి అడవులకు వస్తుంటే దశరథుడు ఎలా అనుమతించాడని ప్రశ్నించాడు. దశరథుడు క్షేమంగా ఉన్నాడా అని ఆందోళన చెందాడు. చిన్నవాడివని రాజ్యాన్ని ఎవరైనా లాక్కున్నారా, నీకు ఎలాంటి ఆపద రాలేదు కదా అని అడిగాడు.

అనంతరం రాముడు రాజ్య పరిపాలనకు సంబంధించిన అనేక విషయాలను భరతుడిని అడిగాడు:

విషయం	రాముని ప్రశ్న
పురోహితులు	సరైన వారిని నియమించావా? యజ్ఞయాగాదులు సక్రమంగా జరుగుతున్నాయా? ధనుర్వేదానికి సంబంధించిన పురోహితుడు ఉన్నాడా?
మంత్రులు	ఎక్కువ మందితో మాట్లాడితే అనైక్యత వస్తుందా? తక్కువ మందితో మాట్లాడితే సరైన అభిప్రాయం రాకపోవచ్చా? వారిని ఎప్పుడు దగ్గరకు తీసుకోవాలి, ఎప్పుడు దూరం పెట్టాలి అనే సమతుల్యతను పాటిస్తున్నావా? వారిపై గద్దింపు, అతి చనువు ఎలా ఉన్నాయి?
ఉపధ పరీక్షలు	మంత్రులకు రహస్య పరీక్షలు (ఉపధ పరీక్షలు) నిర్వహిస్తున్నావా?
గూఢచారులు	రాజ్యంలో 18 మంది ముఖ్యులపై ముగ్గురు గూఢచారులను నియమించావా? వారు ఒకరికొకరు తెలియకుండా పనిచేస్తున్నారా? యువరాజు, ప్రధాన మంత్రి, సేనాపతిపై గూఢచారులు లేరు కదా? ఇతర రాజ్యాల ముఖ్యుల కదలికలను ఎప్పటికప్పుడు తెలుసుకుంటున్నావా?

రాముడు అడిగిన ఈ ప్రశ్నలు అతని పరిపాలనా దక్షతను, రాజ్య క్షేమం పట్ల అతనికున్న శ్రద్ధను తెలియజేస్తాయి.

రాముని మాటలు విన్న భరతుడు దుఃఖంతో ఇలా అన్నాడు:

“అన్నయ్యా! నువ్వు నాకు ఇవన్నీ చెప్పినందుకు నాకు చాలా సంతోషంగా ఉన్నది. ఈ ధర్మాలన్నీ నాకు ఎందుకు అన్నయ్యా? రాజుకి కావాలి. నేను ఎప్పటికి రాజుని కాను. అన్నయ్యా! మన వంశములో ఉన్న సంప్రదాయం ప్రకారము పెద్ద కొడుకుగా జన్మించిన వాడు మాత్రమే పట్టాభిషేకము చేయించుకోవాలి. ఈ ధర్మం ఒక్కటే నాకు తెలుసు. నాకన్నా పెద్దవాడివి నువ్వు ఉండగా నేను రాజధర్మాలు తెలుసుకోవలసిన అవసరం లేదు. నేను ఎప్పుడు ఆ రాజధర్మాల్ని తెలుసుకోలేదు. నీ దగ్గరికి ఒకరు వచ్చి అడిగితేనే నువ్వు కాదనలేవు. పట్టాభిషేకము చేసుకోమని రాజ్యం అంతా వచ్చి నిన్ను అడుగుతున్నది. నువ్వు వాళ్ళ కోరిక తీర్చకుండా ఎలా ఉండగలవు? తిరిగి వచ్చి పట్టాభిషేకము చేసుకో. నేను లేనప్పుడు మా అమ్మ దశరథ మహారాజుని రెండు కోరికలని అడిగింది. సత్యానికి కట్టుబడి దశరథుడు ఆ రెండు కోరికలని తీరుస్తాను అన్నాడు. నువ్వు అరణ్యాలకి వెళ్ళావు. నేను ఆ రాజ్యాన్ని తీసుకోలేదు. అదే సమయంలో మా అమ్మ విధవ అయ్యింది. ఇవ్వాళ నాన్నగారు లేరు. అన్నయ్యా! నువ్వు వెళ్ళిపోవడము చేత ఇంత ఉపద్రవము వచ్చింది.”

భరతుని మాటలు అతని నిస్వార్థమైన ప్రేమను, రాముని పట్ల ఉన్న గౌరవాన్ని, రాజ్యాధికారంపై అతనికి లేని కోరికను స్పష్టం చేస్తున్నాయి. తన తల్లి చేసిన పనికి పశ్చాత్తాపపడుతూ, రాముని తిరిగి అయోధ్యకు వచ్చి రాజ్యాన్ని స్వీకరించమని వేడుకున్నాడు.

భరతుని మాటలు విన్న రాముడు ఒక్కసారిగా కుప్పకూలిపోయాడు. తండ్రి మరణవార్త విని దుఃఖంతో నేల మీద దొర్లుతూ విలపించాడు. రాజ్యం పోయినందుకు కానీ, అరణ్యవాసానికి వెళ్లమన్నందుకు కానీ ఏనాడు ఏడ్వని రాముడు తండ్రిని తలుచుకొని తీవ్రంగా దుఃఖించాడు. సీతమ్మ, లక్ష్మణుడు వెంటనే అతని దగ్గరికి వచ్చారు.

రాముడు వారిని చూసి దుఃఖంతో ఇలా అన్నాడు:

“సీతా! మీ మామగారు మరణించారు. లక్ష్మణా! నీ తండ్రిగారు మరణించారు. జీవితంలో ఎన్నడూ నడవకూడని నడక నడుద్దాము సీతా! బయలుదేరు.”

ఇక్కడ రాముడు సీతను ముందు నడవమని, తాను వెనుక నడుస్తానని చెప్పడం ఆనాటి ఆచారాన్ని తెలియజేస్తుంది. ఇంటి యజమాని మరణించినప్పుడు ధర్మోదకాలు ఇవ్వడానికి వెళ్లేటప్పుడు స్త్రీ ముందు నడుస్తుంది.

రాముడు మందాకినీ నదిలో స్నానం చేసి దక్షిణ దిక్కుకు తిరిగి దశరథుడికి జలతర్పణాలు సమర్పించాడు. లక్ష్మణుడిని పిలిచి పర్ణశాలలో ఉన్న గారకాయలను, రేగుపిండిని తీసుకురమ్మని చెప్పి, దర్భాసనం వేసి దానిపై పిడకలు పెట్టి పితృదేవతలకు తద్దినం పెట్టాడు.

తద్దినం తరువాత అందరూ కూర్చున్నప్పుడు భరతుడు మళ్లీ రామునితో ఇలా అన్నాడు:

“అన్నయ్యా! నేను ఎప్పుడూ రాజ్యము కోరుకోలేదు. మా అమ్మ అడిగిందన్న మాట నాకు తెలియదు. నాకు ఈ రాజ్యము అక్కరలేదు. ఈ రాజ్యాన్ని నువ్వు మాత్రమే భరించగలవు నేను భరించలేను. ఇంతమంది పౌరులు, జానపదులు మొదలైన వారు వచ్చారు. దయచేసి ఈ రాజ్యాన్ని స్వీకరించు.”

భరతుని విజ్ఞప్తికి రాముడు ఇలా సమాధానమిచ్చాడు:

“మనం ఎక్కడ ఉండాలో నిర్ణయించాల్సిన వాడు మన తండ్రిగారు. ఆయన నన్ను పదునాలుగు సంవత్సరములు అరణ్యవాసము చెయ్యమన్నారు. నిన్ను రాజ్యము తీసుకోమన్నారు. నీకు ఇచ్చినది నువ్వు తీసుకో నాకు ఇచ్చినది నేను తీసుకుంటాను. తండ్రిగారు ఇచ్చినదాన్ని తారుమారు చేసే అధికారము మనకి లేదు.”

రాముడు తన తండ్రి ఆజ్ఞను శిరసావహించడంలో తన దృఢ నిశ్చయాన్ని వ్యక్తం చేశాడు.భరతుని విజ్ఞప్తికి రాముడు ఇలా సమాధానమిచ్చాడు:

“మనం ఎక్కడ ఉండాలో నిర్ణయించాల్సిన వాడు మన తండ్రిగారు. ఆయన నన్ను పదునాలుగు సంవత్సరములు అరణ్యవాసము చెయ్యమన్నారు. నిన్ను రాజ్యము తీసుకోమన్నారు. నీకు ఇచ్చినది నువ్వు తీసుకో నాకు ఇచ్చినది నేను తీసుకుంటాను. తండ్రిగారు ఇచ్చినదాన్ని తారుమారు చేసే అధికారము మనకి లేదు.”

రాముడు తన తండ్రి ఆజ్ఞను శిరసావహించడంలో తన దృఢ నిశ్చయాన్ని వ్యక్తం చేశాడు.

ఆ రాత్రి అందరూ అక్కడే నిద్రపోయారు. మరునాడు ఉదయం వశిష్ఠుడు, కౌసల్య, సుమిత్ర, కైకేయలతో కలిసి అక్కడికి చేరుకున్నాడు. కౌసల్య, రాముడు తద్దినంలో పెట్టిన గారపిండి, రేగుపిండి ముద్దలను చూసి రాముడు వాటిని తిని బతుకుతున్నాడని బాధపడింది.

భరతుడు మళ్లీ రామునితో తన ఆవేదనను వ్యక్తం చేస్తూ ఇలా అన్నాడు:

“అన్నయ్యా! ఏ రాజ్యాన్ని మా అమ్మ నాకు ఇవ్వాలనుకున్నదో ఆ రాజ్యాన్ని నేను నీకు ఇచ్చేస్తున్నాను. గాడిద, గుర్రం నాలుగు కాళ్ళ జంతువులు, ఒకే అరణ్యములో ఉన్నంతమాత్రాన గుఱ్ఱం నడక గాడిదకి వస్తుందా? మనిద్దరము దశరథ మహారాజు కుమారులము. రాజ్య నిర్వహణలో నీకున్న శక్తి నాకు ఎలా వస్తుంది? ఈ రాజ్యభారాన్ని నువ్వే స్వీకరించు.”

భరతుడు తనను తాను గాడిదతో పోల్చుకుంటూ, రాముని యొక్క పరిపాలనా సామర్థ్యాన్ని గుర్రపు నడకతో పోల్చాడు. రాముడే రాజ్యానికి అర్హుడని అతని మాటలు స్పష్టం చేస్తున్నాయి.

భరతుని మాటలకు రాముడు జీవిత తత్వాన్ని బోధిస్తూ ఇలా అన్నాడు:

“ఒక మహాసముద్రములో రెండు పుల్లలు కొట్టుకొని వెళ్ళిపోతున్నాయి. కొంతకాలము నీళల్లో కలిసి తేలుతూ వెళతాయి. అవే పుల్లలు ఆ ప్రవాహములో ఏదో ఒక రోజు విడిపోక తప్పదు. మన జీవితాలు కూడా అంతే. మనం ఎందులోనుంచి ఒకడిగా వచ్చామో అందులోకి ఒక్కడిగానే వెళ్ళిపోతాము. తోడుగా వచ్చేవాళ్ళు ఎవరూ ఉండరు. ఇది తెలుసు కాబట్టే దశరథ మహారాజు యజ్ఞయాగాది క్రతువులు చేసి పుణ్యాన్ని మూటకట్టుకొని స్వర్గానికి వెళ్ళిపోయారు. తండ్రిగారు ఒక మాట చెప్పి వెళ్ళిపోయారు. దాని ప్రకారం ఈ రాజ్యాన్ని నువ్వు తీసుకోవాలి.”

రాముడు జీవితం యొక్క అనిత్యత్వాన్ని, మరణం యొక్క అనివార్యతను ఉదాహరణలతో వివరించాడు. తండ్రి ఆజ్ఞను పాటించడమే ధర్మమని స్పష్టం చేశాడు.

భరతుడు తన తల్లిని చంపాలని అనుకున్నానని, కానీ రాముడు తనతో మాట్లాడడని ఆ ప్రయత్నం విరమించుకున్నానని చెప్పాడు. దశరథుడు మరణ సమయంలో బుద్ధి విపరీతత్వానికి లోనై ఉండవచ్చని, ఇక్ష్వాకు వంశ సంప్రదాయానికి విరుద్ధంగా తనకు రాజ్యాన్ని ఇచ్చారని అన్నాడు. తండ్రి చేసిన పొరపాటును కుమారుడు దిద్దాలని, క్షత్రియుడైన రాముడు రాజ్యపాలన విడిచి తాపసి వృత్తిని అవలంబించడం ధర్మ విరుద్ధమని వాదించాడు.

రామ, భరతుల మధ్య జరుగుతున్న ఈ ధర్మ సంభాషణను వినడానికి దేవతలు, మహర్షులు కూడా అక్కడికి చేరుకున్నారు.

చివరిగా రాముడు భరతుడితో ఇలా అన్నాడు:

“దశరథ మహారాజు కైకేయని వివాహము చేసుకునే ముందు మీ తాతగారైన కైకేయ రాజుకి ఒక మాట ఇచ్చారు. కైక కడుపున పుట్టిన వాళ్ళకి రాజ్యము ఇస్తానని నాన్నగారు ప్రమాణం చేశారు. ఈ విషయము వశిష్ఠుడికి, సుమంత్రుడికి తెలుసు. ఈ విషయము తెలిసిన కైకేయరాజు, వశిష్ఠుడు, సుమంత్రుడు ఊరుకున్నారు. మీ అమ్మ రెండు వరములు అడిగింది. ఆ రెండు వరములకి దశరథుడు బద్ధుడయ్యాడు. ఎటునుంచి చూసినా రాజ్యం నీకే వస్తుంది. తండ్రిగారు చేసిన దానిలో పొరపాటు ఉంటే నేను దిద్దాలి. అందులో పొరపాటు లేదు. మనము పుట్టక ముందే నాన్నగారు రాజ్యాన్ని నీకు ఇచ్చారు. కనుక నువ్వు రాజ్యాన్ని తీసుకోవాలి.

నువ్వు అయోధ్యా నగరానికి వెళ్ళి ప్రజలకందరికి నువ్వు రాజుగా ఉండి శ్వేతచ్ఛత్రం కింద కూర్చొని పరిపాలన చెయ్యి. నేను అరణ్యాలకి వెళ్ళి చెట్టుకింద కూర్చొని మృగాలని నేను పరిపాలిస్తాను.”

రాముని ఈ మాటలు అతని ధర్మనిష్ఠకు, తండ్రి ఆజ్ఞను పాటించాలనే దృఢ సంకల్పానికి నిదర్శనం. భరతుడు ఎంత వేడుకున్నా, రాముడు తన నిర్ణయాన్ని మార్చుకోలేదు. తాను అరణ్యవాసానికి వెళ్లడం, భరతుడు రాజ్యాన్ని పాలించడం తండ్రి ఆజ్ఞ ప్రకారం జరగాల్సిందేనని స్పష్టం చేశాడు.

ఈ ఘట్టం రామాయణంలోని ముఖ్యమైన సన్నివేశాలలో ఒకటి. ఇది రాముని ధర్మనిష్ఠను, భరతుని నిస్వార్థమైన ప్రేమను, తండ్రి ఆజ్ఞకు వారిద్దరూ ఇచ్చిన గౌరవాన్ని తెలియజేస్తుంది.

• వాల్మీకి రామాయణం విశ్లేషణ
• భక్తివాహిని – రామాయణం వ్యాసాలు

https://youtu.be/bqDv7hjsgN8