bakthivahini
Soundarya Lahari Telugu
తవాధారే మూలే సహ సమయయా లాస్యపరయా
నవాత్మానం మన్యే నవరసమహాతాండవనటమ్,
ఉభాభ్యా మేతాఖ్యా ముదయవిధి ముద్దిశ్య దయయా
సనాధాభ్యాం జజ్ఞే జనకజననీమజ్జగదిదమ్
తాత్పర్యం: అమ్మా లోకమాతా! నీ మూలాధారం దగ్గర, నాట్యానికే ప్రాణం పోసే సమయ కళతో కలిసి, నవ రసాలతో నిండిన మహాతాండవం చేసే నవవ్యూహంగా నిన్ను చూస్తున్నాను. ఈ సృష్టిని ప్రేమతో సృష్టించాలని సిద్ధంగా ఉన్న సంతోషభైరవీ-భైరవులైన మిమ్మల్ని, ఈ లోకానికి తల్లిదండ్రులుగా తలచుకుంటున్నాను.
గతై ర్మాణిక్యత్వం గగనమణిభి స్సాంద్రఘటితం
కిరీటం తే హైమం హిమగిరిసుతే! కీర్తయతి య:
స నీడేయచ్ఛాయాచ్చరణం శబలం చంద్రశకలం
ధనుఃశ్శానాసీరం కిమితి న నిబధ్నాతి ధిషణామ్
తాత్పర్యం: ఓ హిమవంతుని పుత్రీ! నీ బంగారు కిరీటాన్ని ఆకాశంలోని సూర్యకాంతితో మెరిసే మాణిక్యాలతో పొదిగిందని పొగిడేవాడు, ఆ కిరీటంలోని రత్నాల వెలుగుని, గూళ్ళలో పొదిగిన రకరకాల రత్నాల్లా మెరిసే చంద్రకళను ఇంద్రధనుస్సుగా ఎందుకు తలవడు? అంటాడు.
ధునోతు ధ్వాంతం న స్తులిత దళితేందీవరవనం
ఘనస్నిగ్ధక చికురనికురుంబం తవ శివే,
యదీయం సౌరభ్యం సహజ ముపలబ్ధుం సుమనసో
వసంత్యస్మి న్మన్యే వలమథనావాటీవిటపీనామ్
తాత్పర్యం: ఓ భద్రమూర్తి! ఇంద్రుని నందనవనంలోని పూలన్నీ, సహజంగా నీ శిరోజాల సుగంధాన్ని పొందడానికి నీ ముంగురులలోనే ఉన్నాయని నేను అనుకుంటున్నాను. వికసించిన నీలి కలువల సమూహాన్ని పోలినవీ, వత్తుగా, నున్నగా, మెత్తగా ఉండే నీ శిరోజాలు మా అజ్ఞానాన్ని పోగొట్టుగాక!
తనోతు క్షేమం న స్తవ వదన సౌందర్యలహరీ
పరీవాహస్రీతస్సరణిరివ సీమంతసరణి:
తాత్పర్యం: ఉదయించే సూర్యుని కాంతిలా మెరిసే సింధూరం బొట్టుతో కూడిన నీ ముఖ సౌందర్యం, జుట్టు కొప్పులోని నల్లని చీకటిని చీల్చుతూ, మాకు శుభాలను చేకూర్చుగాక! ఇది నీ ముఖ సౌందర్య ప్రవాహానికి దారి అన్నమాట.
అరాళై స్స్వాభావ్యా దళికలభసశ్రీభి రలకై:
పరీతం తే వక్త్రం పరిహసతి పంకేరుహరుచిమ్,
దరస్మేరే యస్మిన్ దశనరుచికింజల్క రుచిరే
సుగంధౌ మాద్యంతి స్మరదహన చక్షుర్మధులిహ:
తాత్పర్యం: ఓ మంగళగౌరీ! సహజంగానే తుమ్మెదల కాంతిలా మెరిసే ముంగురులతో నిండిన నీ ముఖం, కమలాల కాంతినే నవ్వుతోంది. ఆ ముఖంపై చిరునవ్వులు చిందిస్తుంటే, దంతాల కాంతులు పువ్వుల కేసరాల్లా మెరుస్తుంటాయి. అటువంటి కమ్మని సువాసన వెదజల్లే నీ మోముపై, మన్మథుడిని కాల్చిన శివుడి కళ్ళే తుమ్మెదలై మత్తెక్కి తిరుగుతున్నాయేమో!
లలాటం లావణ్యద్యుతివిమల మాభాతి తవ యత్
ద్వితీయం త న్మన్యే మకుట ఘటితం చంద్రశకలమ్,
విపర్యాసన్యాసా దుభయ మపి సంభూయ చ మిథ:
సుధాలేపస్యూతి: పరిణమతి రాకాహిమకర:
తాత్పర్యం: అమ్మా! నీ నుదురు, అద్భుతమైన అందంతో వెలిగిపోతుంటే, అది కిరీటంలో పొదగబడిన రెండో చంద్రకళే అని నేను అనుకుంటున్నాను. ఈ రెండూ (నుదురు, కిరీటంలోని చంద్రకళ) కింద మీదగా ఉన్నా, ఒకదానికొకటి కలిసి, అమృతంతో నిండిన నిండు పున్నమి చంద్రుడిలా నీ ముఖం కనిపిస్తుంది.
భ్రువౌ భుగ్నే కించి ద్భువనభయభంగవ్యసనిని!
త్వదీయే నేత్రాభ్యాం మధ మధుకర రుచిభ్యాం ధృతగుణమ్
ధనుర్మన్యే సవ్యేతరకర గృహీతం రతిపతే:
ప్రకోష్ఠి ముష్టా చ స్థగయతి నిగూఢాంతర ముమే.
తాత్పర్యం: జగత్తులకు భయాన్ని పోగొట్టడంలో ఎప్పుడూ ఆసక్తితో ఉండే మంగళదేవీ! వంపు తిరిగిన నీ కనుబొమ్మల మధ్యలో, తుమ్మెదల కాంతిలా మెరిసే నీ కళ్ళే అల్లెత్రాటిని పట్టుకుని ఉన్న మన్మథుడి కుడి చేతిలోని విల్లులా నాకు కనిపిస్తున్నాయి. ఆ వింటి మధ్య భాగం, పిడికిలితో కప్పబడి, కనబడకుండా ఉన్నట్టుందట. (అంటే, నీ కనుబొమ్మలు మన్మథుడి విల్లులా ఉన్నాయని భావం.)
అహస్స్యూతే సవ్యం తవ నయన మర్కాత్మకతయా.
త్రియామాం నామం తే సృజతి రజనీనాయకతయా,
తృతీయా తే దృష్టి ర్ధరదళిత హేమాంబుజరుచి:
సమాధత్తేసంధ్యా దివసనిశయో రంతరచరీమ్
తాత్పర్యం: ఓ పరాశక్తి! నీ కుడి కన్ను సూర్యుని స్వరూపంగా పగటిని సృష్టిస్తుంది. నీ ఎడమ కన్ను చంద్రుని స్వరూపంగా రాత్రిని చేస్తుంది. వికసించిన బంగారు కమలం లాంటి కాంతి గల నీ మూడవ కన్ను, పగలు, రాత్రుల మధ్య ఉండే సాయం సంధ్యా సమయాన్ని సృష్టిస్తుంది.
విశాలా కల్యాణీ స్ఫుటరుచి రయోధ్యా కువలయై:
కృఫాధారా ధారా కిమపి మధురా భోగవతికా,
అవంతీ దృష్టిస్తే బహునగర విస్తార విజయా
ధ్రువం తత్తన్నామవ్యవహరణయోగ్యా విజయతే
తాత్పర్యం: ఓ జగన్మాతా! నీ దృష్టి ఎంత గొప్పది! అది మంగళకరమైనది, అజేయమైనది. కలువలచే అందంగా ఉంటుంది. దయకు నిలయం. అమృతమయమైనది. భోగాలను ఇచ్చేది, రక్షించేది. ఎన్నో నగరాలను జయించేది. ఆ దృష్టి, విశాలా, కళ్యాణి, అయోధ్య, మధుర, భోగవతి, అవంతి, విజయ అనే గొప్ప పట్టణాలకు కారణమని, ఆ పేర్లతో పిలవడానికి తగినదిగా అద్భుతంగా వెలుగొందుతోంది.
కవీనాం సందర్భ స్తబక మకరందైకరసికం
కటాక్షవ్యాక్షేప భ్రమరకలభౌ కర్ణయుగళమ్
అముంచంతౌ దృష్ట్వా తవ నవరసాస్వాద తరళా
అసూయాసంసర్గా దళఙకనయనం కించిదరుణమ్
తాత్పర్యం: అమ్మా జననీ! కవుల కావ్యాలనే పూలగుత్తుల్లోని మకరందాన్ని ఆస్వాదిస్తూ, నీ చెవుల దగ్గర తుమ్మెదల పిల్లల్లా తిరుగుతున్న నీ క్రీగంటి చూపులను చూసి, ఆ నవరసాలను రుచి చూడాలని ఆశపడి, అసూయతో నీ కళ్ళు కొద్దిగా ఎర్రబడినట్లున్నాయి.
