bakthivahini
భీకర సంగ్రామం – వానరుల విజృంభణ
Ramayanam Story in Telugu- యుద్ధం ఉధృతంగా ప్రారంభమైంది. వానరులంతా రణరంగంలో ప్రళయతాండవం చేశారు. కోటగోడలను పెకిలించి విసిరారు, పర్వత శిఖరాలను పెళ్లగించి శత్రువులపై వర్షంలా కురిపించారు. వృక్షాలను ఆయుధాలుగా మలిచి రాక్షసులను చితక్కొట్టారు. కంటపడిన ప్రతి కీటకసమానమైన రాక్షసుడిని నిర్మూలించారు. నగరంలోని నాలుగు ప్రధాన ద్వారాలను దిగ్బంధించారు. వెలుపల ఉన్న వానరులు తమ తోటివారితో కలిసి భీకరంగా పోరాడారు. శ్రీరామ – రామాయణం విభాగం
వ్యూహాత్మక ఆదేశం – రాముని సూచన
వానర, రాక్షస సేనల మధ్య ఘోర యుద్ధం ఆసన్నమైన తరుణంలో, శ్రీరాముడు తన సేనను ఉద్దేశించి ఇలా ఆదేశించాడు: “ఈ యుద్ధంలో పాల్గొంటున్న రాక్షసులు తమ ఇష్టానుసారం రూపం మార్చుకునే శక్తిని (కామరూపం) పొందగలరు. మన వానరులలో కొందరికి కూడా ఆ సామర్థ్యం ఉంది. అయినప్పటికీ, ఎట్టి పరిస్థితులలోనూ మీరు ఆ రూపాన్ని ధరించకూడదు. విభీషణుడు, అతని నలుగురు ముఖ్య మంత్రులు, నేను మరియు లక్ష్మణుడు మాత్రమే మానవ రూపంలో పోరాడతాము. మిగిలిన మీరందరూ వానర రూపంలోనే ఉండి యుద్ధం చేయండి.”
వానరుల అపూర్వ పరాక్రమం – రాక్షసుల కర్కశత్వం
ఆనాటి యుద్ధంలో వానరులు అసాధారణమైన శక్తియుక్తులను ప్రదర్శిస్తూ అద్భుతమైన పోరాటం చేశారు. ఆ సమయంలో రాక్షసులు భయంకరమైన ముసలములు, బరువైన ముద్గరములు, వాడిగల శూలాలు, మూడు మొనలుగల త్రిశూలాలు, పదునైన కత్తులు మరియు శక్తివంతమైన బరిసెలు వంటి ఆయుధాలను చేబూని, ఎదురుపడిన ప్రతి వానరుడిని కొట్టి చంపి భక్షించారు. వానర సైన్యంలోని భల్లూకాలు (ఎలుగుబంట్లు) కనబడిన రాక్షసులను బలంగా కౌగలించుకుని మరీ తినివేశాయి. ఆ యుద్ధ సమయంలో ఎటు చూసినా “పట్టుకోండి, తన్నండి, గుద్దండి, నరకండి” అనే భయానకమైన కేకలు ప్రతిధ్వనించాయి.
ఆ రాత్రంతా అత్యంత భీకరమైన యుద్ధం జరిగింది. మొండెం నుండి తెగిన శిరస్సులు బంతుల్లా ఆకాశంలోకి ఎగిరిపడ్డాయి. ఎక్కడ చూసినా చీలిపోయిన వక్షస్థలాలు, తెగిపడిన కాళ్ళు, చేతులు దర్శనమిచ్చాయి. ఆ యుద్ధభూమి అంతా నెత్తుటి బురదతో నిండిపోవడంతో పోరాడుతున్న సైనికుల కాళ్ళు జారిపోతున్నాయి. ఏనుగుల తొండాలు, కాళ్ళు, గుర్రాల కాళ్ళు వంటి శరీర భాగాలు ఆ రక్తసిక్తమైన నేలపై చెల్లాచెదురుగా పడి ఉన్నాయి.
ఇంద్రజిత్తు ప్రవేశం – అంగదుని సాహసం
అటువంటి క్లిష్ట సమయంలో ఇంద్రజిత్తు యుద్ధరంగంలోకి ప్రవేశించాడు. రథంలో వస్తున్న ఇంద్రజిత్తును చూడగానే అంగదుడికి అనంతమైన ఉత్సాహం ఉప్పొంగింది. వెంటనే అతడు ఒక పెద్ద పర్వత శిఖరాన్ని పెకలించి ఇంద్రజిత్తు రథంపై విసిరాడు. ఆ తీవ్రమైన దెబ్బకు ఇంద్రజిత్తు రథం నుజ్జునుజ్జయ్యింది. ఎవరూ ఊహించని విధంగా అంగదుడు ఇంద్రజిత్తు రథాన్ని, గుర్రాలను మరియు ఛత్రాన్ని ధ్వంసం చేయడాన్ని చూసి దేవతలు మరియు రామలక్ష్మణులు సైతం విస్మయానికి గురయ్యారు. ఇంద్రజిత్తు తన జీవితంలో ఇంతవరకు తన రథాన్ని ఎవరూ కొట్టడం చూడలేదు.
మాయా యుద్ధం – ఇంద్రజిత్తు అదృశ్యం
రథం విరిగిపోవడంతో ఇంద్రజిత్తుకు పట్టరాని ఆగ్రహం వచ్చింది. అతడు ఆకాశంలోకి ఎగిరి అదృశ్యమయ్యాడు. తన మాయాశక్తితో మంత్రించిన వెంటనే చీకటి ఆవరించింది. ఆ తర్వాత మాయతో సృష్టించబడిన ఒక దివ్యమైన రథాన్ని అధిరోహించి, ఆకాశంలో ఎవరికీ కనబడకుండా ఉండి, రామలక్ష్మణులపై బాణాల వర్షం కురిపించాడు.
కద్రువు కుమారులైన భయంకరమైన సర్పాలను ఇంద్రజిత్తు తన బాణాలుగా సంధించాడు. ఆ బాణాలు దూసుకొచ్చి కొడుతున్నాయి, సర్పాల్లా చుట్టుకుని మర్మస్థానాలలో కాటు వేస్తున్నాయి. ఇంద్రజిత్తు ప్రయోగించిన ఆ బాణాలు రామలక్ష్మణులను నాగాస్త్ర బంధనంతో బంధించాయి.
రాముని నిస్సహాయత – లక్ష్మణుని దుఃఖం
రాముడు లక్ష్మణుడితో అన్నాడు, “లక్ష్మణా! మనం ఇప్పుడు ఈ ఇంద్రజిత్తును ఏమీ చేయలేము. పెను వర్షాన్ని ఎలా భరిస్తామో, మనం కూడా ఈ బాణాలను కొంతసేపు సహించాల్సిందే.” ఆ తర్వాత రాముడు మూర్ఛపోయి నేలపై పడిపోయాడు. ఓర్పుతో నిలబడిన లక్ష్మణుడు రాముడి వంక చూస్తూ దుఃఖించాడు, “ఏ మహాత్ముడిని యుద్ధరంగంలో ఎవరూ జయించలేరో, ఎవరు విశ్వామిత్రుడి వద్ద ధనుర్విద్యను అభ్యసించారో, ఏ మహాపురుషుడు తన భార్యను విడిపించుకోవడానికి ఈ లంకా నగరానికి వచ్చారో, అటువంటి రాముడు ఈరోజు నాగాస్త్ర బంధనానికి గురై, ఉత్సాహం చల్లారి, భూమిపై ప్రాణాలు కోల్పోయాడు” అని తలపోశాడు.
లక్ష్మణుడు కూడా నేలపై కుప్పకూలిపోయాడు. రాముడు గట్టిగా పట్టుకున్న కోదండం చేతిలో నుండి జారి దూరంగా పడిపోయింది. ఇంద్రజిత్తు తన బాణాలతో రామలక్ష్మణుల వేళ్ళ చివరి భాగాల నుండి శరీరం అంతా అంగుళం ఖాళీ లేకుండా కొట్టాడు. “మీ వల్ల నా తండ్రి ఎన్నో రాత్రులు నిద్ర లేకుండా అటూ ఇటూ దొర్లాడు.
ఏ రామలక్ష్మణుల వల్ల ఈ లంకా నగరం బాధించబడిందో, ఏ రామలక్ష్మణుల వల్ల మా తండ్రి నిద్రపోలేదో, అటువంటి వారి రుణం తీర్చుకోవడానికి ఈ రామలక్ష్మణుల ప్రాణాలు పోయే వరకు కొడతాను” అని వారి మర్మస్థానాలను గురి చూసి వజ్రాల వంటి బాణాలతో కొట్టాడు.
వానర సేన కలకలం – విభీషణుని ఆందోళన
రాముడు స్పృహ కోల్పోయి భూమిపై పడిపోయాడు. లక్ష్మణుడు కూడా పడిపోయాడు. రామలక్ష్మణులు పడిపోగానే చుట్టూ ఉన్న వానర నాయకులు అక్కడికి చేరుకున్నారు. ఇంద్రజిత్తు హనుమంతుని, ఋషభుడిని, వేగదర్శిని, విభీషణుడిని, సుషేణుడిని మరియు గంధమాధనుడిని బాణాలతో కొట్టి, వానర సైన్యం మొత్తాన్ని కలవరపాటుకు గురి చేశాడు. ఆ సమయంలో వానరులు ఎటు వెళ్తున్నారో, ఎవరిపై నుండి దూకుతున్నారో, ఎవరిని తొక్కుతున్నారో, ఎవరిని లాగుతున్నారో చూడకుండా దిక్కుతోచని స్థితిలో పారిపోయారు.
సుగ్రీవుని విషాదం – విభీషణుని ధైర్యం
రామలక్ష్మణులు ప్రాణాలు విడిచిపెట్టారని భావించి సుగ్రీవుడు దుఃఖితుడయ్యాడు. అప్పుడు విభీషణుడు అక్కడికి వచ్చి ఇలా అన్నాడు, “నాయనా సుగ్రీవా! అన్ని వేళలా అందరికీ యుద్ధంలో విజయం లభిస్తుందని అనుకోకూడదు, ఎంతటి వారికైనా ప్రమాదం వస్తుంది. నువ్వు ఈ పరిస్థితులలో మోహానికి లోనుకాకూడదు.
ఈ సమయంలో నువ్వు దుఃఖిస్తే చేయవలసిన పని గుర్తుకు రాదు. అవతల వారు ఇద్దరూ ప్రమాదకరమైన స్థితిలో ఉన్నారు. వారికి తెలివి వస్తే మనం రక్షింపబడతాము. వారికి తెలివి రాకపోతే మన ఇద్దరం నాశనమవుతాము.
రామలక్ష్మణుల శరీరాలలో కాంతి తగ్గలేదు. అంగుళం కూడా విడిచిపెట్టకుండా బాణాలతో కొట్టినా తట్టుకోగలిగిన బలం, వీర్యం, ప్రకాశం, శక్తి మరియు మనోధైర్యం వారికి ఉన్నాయి.” అని చెప్పి, పారిపోతున్న వానర సైన్యాన్ని వెనక్కి తీసుకురావడానికి వెళ్ళాడు.
రక్తసిక్త దృశ్యం – విభీషణుని వేదన
కొంతసేపటికి విభీషణుడు ఆ సైన్యంతో తిరిగి వచ్చాడు. అప్పటికీ రామలక్ష్మణులు నేలపై పడిపోయి ఉన్నారు. పర్వతాల నుండి సెలయేళ్ళు ప్రవహించినట్లు, ఇంద్రజిత్తు బాణాలు గుచ్చిన ప్రతి రంధ్రం నుండి రక్తం ఏరులై పారింది. రక్తం కారుతుండటంతో వారి శరీరాలు నీరసించిపోయాయి. అప్పటివరకు సుగ్రీవుడికి ధైర్యం చెప్పిన విభీషణుడు ఈ పరిస్థితిని చూసి దుఃఖించాడు, “నేను ఈ రాముడి మీద, లక్ష్మణుడి మీద ఆశ పెట్టుకున్నాను.
రామలక్ష్మణులను ఆశ్రయిస్తే నాకు రాజ్యం లభిస్తుందని అనుకున్నాను. కానీ ఈ రామలక్ష్మణులే యుద్ధంలో మరణించారు. ఇక నాకు ఎవరు దిక్కు? మా అన్నయ్య నన్ను విడిచిపెట్టడు. నాకు లోకంలో ఎక్కడా రక్షణ దొరకదు. నేను దురదృష్టవంతుడిని” అని బాధపడ్డాడు.
వానరుల తిరుగుబాటు – అంగదుని ఆగ్రహం
విభీషణుడు అలా మాట్లాడగానే అక్కడ నిలబడిన వానర సైన్యం పారిపోవడం మొదలుపెట్టింది. అంగదుడు అక్కడికి వచ్చి, “ఇంత అసహ్యంగా, ఇంత సిగ్గు లేకుండా వానర సైన్యం ఎందుకు పారిపోతుంది?” అని ప్రశ్నించాడు.
“మేము రామలక్ష్మణులు పడిపోయారని పారిపోవడం లేదు. ఎక్కడైనా ఇంద్రజిత్తు వస్తాడేమో అని భయపడి పారిపోతున్నాము” అని వారు సమాధానమిచ్చారు. ఇలా పారిపోవడం చాలా భయంకరమైన విషయం.
దయచేసి మీరందరూ వెనక్కి రండి అని అంగదుడు ఆ వానర సైన్యాన్ని తిరిగి రప్పించాడు.
రావణుని విజయోత్సాహం – ఇంద్రజిత్తు ప్రకటన
ఆ సమయంలోనే ఇంద్రజిత్తు లంకా నగరానికి చేరుకుని రావణుడితో ఇలా అన్నాడు, “తండ్రీ! మీరింక బెంగపడవలసిన అవసరం లేదు. నరులైన రామలక్ష్మణులను నేను సంహరించాను. నేను నిర్మించిన నాగాస్త్ర బంధనం చేత ఆ ఇద్దరూ యుద్ధభూమిలో పడిపోయి ఉన్నారు. వారి శరీరం నుండి నెత్తురు ఏరులై పారుతున్నది. వారిద్దరూ మరణించారు. ఇక మీరు ప్రశాంతంగా ఉండండి.”
లంకలో సంబరాలు – రావణుని ఆజ్ఞ
ఈ మాట వినగానే రావణుడు అపారమైన సంతోషం పొంది అక్కడున్న భటులను పిలిచి, “యుద్ధానికి వచ్చిన రామలక్ష్మణులు ఇద్దరూ నా కుమారుడైన ఇంద్రజిత్తు చేత సంహరింపబడ్డారని లంకలో చాటింపు వేయించండి. లంక అంతటా తోరణాలు కట్టండి. భేరీలు మ్రోగించండి. అందరూ సంతోషించేటట్లుగా పెద్ద ఉత్సవం చేయండి” అని ఆజ్ఞాపించాడు.
సీతను ఓదార్చే ప్రయత్నం – రావణుని కుట్ర
అక్కడ ఉన్న రాక్షస స్త్రీలను పిలిచి రావణుడు ఇలా చెప్పాడు, “మీరు ఒకసారి అశోకవనంలో ఉన్న సీత దగ్గరికి వెళ్ళండి. సీతను పుష్పక విమానం ఎక్కించి యుద్ధభూమిలోకి తీసుకువెళ్ళండి. అక్కడ మరణించిన రామలక్ష్మణులను చూస్తుంది. ‘ఇంక ఎలాగూ నా భర్త మరణించాడు కదా! ఇంక రాముడి మీద ఎందుకు ఆశ?’ అని లంకకు వచ్చి అలంకరించుకుంటుంది. మంచి చీర కట్టుకుని సర్వాభరణాలు ధరించి నా శయ్యను చేరుతుంది. త్వరగా వెళ్ళి చూపించండి.”
యుద్ధభూమిలో విషాదం – వానరుల నిస్పృహ
యుద్ధభూమిలో రాక్షసులు ఉత్సాహంతో గంతులు వేస్తూ, కేకలు వేస్తూ ఆనందంగా ఉన్నారు. వానరులందరూ చాలా నిరుత్సాహంతో, దీనంగా నిలబడి ఉన్నారు. ఆ రాక్షసులు సీతమ్మను పుష్పక విమానంలో తీసుకువెళ్లి యుద్ధభూమిలో పడిపోయి ఉన్న రామలక్ష్మణులను చూపించారు. సీతమ్మ క్రిందికి చూడగా, ముళ్ళు విప్పిన ముళ్ళపంది ఎలా ఉంటుందో అలా బాణాలతో కొట్టబడిన రామలక్ష్మణులు కనిపించారు. రామలక్ష్మణులు ఇద్దరూ మరణించారని భావించి ఆమె గుండెలు బాదుకుంటూ రోదించింది.
సీతమ్మ విలాపం – పూర్వ జన్మ స్మృతులు
సీతమ్మ దుఃఖిస్తూ ఇలా అంది, “నేను పుట్టింట్లో ఉన్నప్పుడు మహా జ్ఞానులైన జ్యోతిష్యులు నా పాదాలు చూసి ‘అమ్మా! నీ పాదాలలో పద్మరేఖలు ఉన్నాయి. ఏ స్త్రీ అరికాళ్ళలో పద్మాలు ఉంటాయో, ఆ పద్మాలు కలిగిన స్త్రీ తన భర్తతో పాటు సింహాసనం మీద కూర్చుని మహారాణిగా పట్టాభిషేకం చేసుకుంటుంది’ అన్నారు. వారు చెప్పిన మాటలన్నీ అబద్ధాలు అయ్యాయి.
చిన్నతనంలో మా తండ్రిగారి పక్కన నేను కూర్చుని ఉంటే దైవజ్ఞులైన వారు మా ఇంటికి ఎక్కువగా వస్తుండేవారు. వారు నా సాముద్రిక లక్షణాలు చూసి ‘తల మీద వెంట్రుకలు చాలా మృదువుగా, ఒత్తుగా, నల్లగా ఉన్నటువంటి స్త్రీ ఈమె, కనుబొమ్మలు కలవని స్త్రీ ఈమె, పిక్కలు గుండ్రంగా ఉండి వాటి మీద వెంట్రుకలు లేని స్త్రీ ఈమె, దంతముల మధ్యలో ఖాళీలు లేని స్త్రీ ఈమె కనుక అయిదోతనాన్ని పూర్ణంగా పొందుతుంది.
మహానుభావుడైన వాడిని భర్తగా పొందుతుంది’ అని చెప్పారు. కానీ అవన్నీ అబద్ధాలు అయిపోయాయి. నా వేళ్ళ మీద ఉండే గుర్తులు, నేత్రములు, చేతులు, పాదములు, తొడలు గుండ్రంగా, సమంగా ఉండేవి, నా గోళ్ళు ఎర్రటి కాంతితో ఉండేవి. అలా ఉండడం వలన నేను పూర్ణమైన అయిదోతనాన్ని పొందుతానని మా ఇంటికి వచ్చిన జ్యోతిష్యులు చెప్పేవారు.
ఓ రామా! రావణుడు నన్ను అపహరించాక దండకారణ్యం అంతా వెతికావు. హనుమంతుని పంపించావు. నా కోసం సముద్రానికి వారధిని నిర్మించి, దాటి వచ్చావు. చివరికి యుద్ధంలో ఇంద్రజిత్తు మాయ వల్ల మరణించావు. ఎంత ఆశ్చర్యం! నీకు బ్రహ్మాస్త్రం, బ్రహ్మశిరోనామకాస్త్రం, వారుణాస్త్రం, ఆగ్నేయాస్త్రం తెలుసు. ఇన్ని అస్త్రములు తెలిసిన నిన్ను ఒకడు కేవలం మాయతో కనపడకుండా కొట్టిన బాణాలకు శరీరం వదిలేశావు. నువ్వు మరణించావన్న వార్త విని కౌసల్యాదులు బ్రతుకుతారా! అయోధ్య అయోధ్యలా ఉంటుందా! నువ్వు ఇన్ని కష్టములు పడడానికి, అర్థాంతరంగా శరీరం విడిచిపెట్టడానికి నన్ను పెళ్లి చేసుకున్నావా! నువ్వు నన్ను చేసుకోకపోతే బాగుండేదేమో” అని సీతమ్మ ఏడుస్తుంటే పుష్పకంలో ఉన్న త్రిజట చూడలేకపోయింది.
త్రిజట ఓదార్పు – రామలక్ష్మణుల క్షేమం
“ఏడవకు సీతమ్మా! రామలక్ష్మణులు మరణించలేదు. వారిద్దరూ సజీవంగా ఉన్నారు. నేను నిన్ను ఓదార్చడానికి ఈ మాటలు చెబుతున్నానని అనుకోవద్దు. నేను నీకు రామలక్ష్మణులు బ్రతికి ఉన్నారని చెప్పడానికి ఒక బలవత్తరమైన కారణాన్ని చెబుతాను. భర్త మరణించిన స్త్రీ కాని ఈ పుష్పక విమానం ఎక్కితే ఇది పైకి ఎగరదు. నువ్వు పుష్పకంలోకి ఎక్కగా ఇది ఆకాశంలో నిలబడి ఉన్నదంటే నువ్వు సౌభాగ్యవతిగా ఉన్నావని అర్థం.
యోధుడైనవాడు నిజంగా శరీరాన్ని విడిచిపెడితే సైన్యాలు ఇలా నిలబడవు. ఎవరి మానాన వాళ్ళు పారిపోతుంటారు. రామలక్ష్మణుల ముఖాల్లో కాంతి ఏ మాత్రం తగ్గలేదు. కొద్దిసేపు మూర్ఛపోయారు అంతే. కొద్దికాలంలో రావణుడి పది తలలు పడిపోయి ఇదే పుష్పకంలో రాముడితో కలిసి నువ్వు అయోధ్యకు వెళ్ళిపోతావు.
ఏ రాక్షస స్త్రీకి నా మీద లేని ప్రేమ నీ ఒక్కదానికే నా మీద ఎందుకు అంటావేమో అని నిన్ను ఇక్కడికి తీసుకొచ్చినప్పటి నుండి నీ ప్రవర్తన చూస్తున్నాను. నీ ప్రవర్తన చేత, నీకు భర్త అంటే ఉన్న ప్రేమ చేత నాకు నీపై విపరీతమైన ప్రేమ ఏర్పడింది. అందుకని నీకెప్పుడూ మంచి చేయాలనే చూస్తుంటాను.
“అమ్మా! ఇంతకు ముందెన్నడూ నేను అబద్ధాలు చెప్పలేదు. ఇక ముందు కూడా ఎన్నడూ అబద్ధాలు చెప్పను. రామలక్ష్మణులు జీవించి ఉన్నారని నేను చెప్పినది అత్యంత సత్యం. నువ్వు ఆందోళన చెందకు తల్లీ” అని త్రిజట సీతమ్మను ఓదార్చింది.
ఆ పుష్పక విమానాన్ని తిరిగి అశోకవనానికి తీసుకువెళ్లి అక్కడ దించారు.
రాముని ఆవేదన – లక్ష్మణుని కోసం పరితపన
మెల్లగా స్పృహలోకి వచ్చిన రాముడు, తన ఎదురుగా మూర్ఛపోయి పడి ఉన్న లక్ష్మణుడిని చూసి తీవ్రంగా కలత చెందాడు. “ఒకవేళ లక్ష్మణుడి ప్రాణాలు నిలబడకపోతే, సీత నాకు దక్కినా ఈ జీవితం నాకెందుకు? ఈ లోకంలోనే కాదు, ఏ లోకంలో వెతికినా సీత లాంటి భార్య దొరకవచ్చునేమో కానీ, లక్ష్మణుడి లాంటి సోదరుడు మాత్రం లభించడు.
వెయ్యి చేతులు ఉన్న కార్తవీర్యార్జునుడు ఒకసారి రావణుడిని ఓడించి కారాగారంలో బంధించాడు. అతడు ఒకేసారి ఐదు వందల బాణాలను సంధించగల సమర్థుడు. అంతకంటే ఎక్కువ బాణాలను ప్రయోగించే శక్తి లక్ష్మణుడికి ఉంది. నా కోసం యుద్ధానికి వచ్చి లక్ష్మణుడు ఇలా ప్రాణాపాయ స్థితిలో ఉంటే నాకు సీత ఎందుకు? ఈ జీవితం నాకు వద్దు” అని రాముడు దుఃఖంతో కుమిలిపోయాడు.
రాముని నిర్ణయం – సుగ్రీవుడికి ఆదేశం
రాముడు సుగ్రీవుడిని పిలిచి ఇలా అన్నాడు, “సుగ్రీవా! ఇప్పటివరకు నువ్వు నాకు చేసిన సహాయం చాలు. లక్ష్మణుడిని ఇలా చూస్తూ నేను జీవించలేను. నేను నా శరీరాన్ని త్యజిస్తాను. ఈ విషయం తెలిస్తే రావణుడు నిన్ను వదలడు. అందువల్ల నువ్వు నీ సైన్యాన్ని వెంటబెట్టుకుని వారధి దాటి వెనక్కి వెళ్ళిపో.
జాంబవంతుడా, హనుమంతుడా, అంగదుడా, మీరందరూ నాకు ఎంతో గొప్ప సహాయం చేశారు. మీరందరూ వెళ్ళిపొండి. నేను ఒక్క విషయం గురించే సిగ్గుపడుతున్నాను. విభీషణుడికి లంకా రాజ్యాన్ని ఇస్తానని నేను ప్రతిజ్ఞ చేశాను. ఇప్పుడు అది అసత్యమైన మాట అయింది. నా నోటి నుండి అటువంటి అసత్య వాక్కు వెలువడిందని నేను బాధపడుతున్నాను.”
సుగ్రీవుని ప్రతిస్పందన – లక్ష్మణుని రక్షణ
సుగ్రీవుడు వెంటనే బదులిస్తూ, “విభీషణా! నువ్వు వానరులను వెంట తీసుకుని కిష్కింధకు వెళ్ళు. నేను స్వయంగా రావణుడిని సంహరించి సీతమ్మను తిరిగి తీసుకొస్తాను. సుషేణా! వీరు ఇంకా మూర్ఛలోనే ఉన్నారు. వీరి ప్రాణాలు ఇంకా పోలేదు. త్వరగా వీరిని కిష్కింధకు తీసుకువెళ్ళు” అని ఆదేశించాడు.
ఈ ఘట్టం రామాయణంలోని అత్యంత భావోద్వేగంగా, రక్తపాతం, మాయా మరియు ధైర్యాన్ని కలిపిన ఘట్టం. ఇంద్రజిత్ ధ్వంసకారిగా, రామలక్ష్మణుల భవిష్యత్తును ప్రశ్నార్థకంగా మలచిన ఘడియ ఇది. కానీ ఇదే సమయంలో ధైర్యం, భక్తి, మరియు ఆశకి ఆదర్శంగా నిలిచే ఘటన కూడా.
